Kraina Wysp Szczęśliwych
Kraina Wysp szczęśliwych
Wyspy Szczęśliwe (gr. Μακάριοι Νήσοι Makárioi Nḗsoi lub Wyspy Szczęśliwych gr. Μακάρων Νήσοι Makárōn Nḗsoi). MAKARONEZJA- region ten wydzielono ze względów geofizycznych i botanicznych, nazwa Makaronezja znajduje także zastosowanie w terminologii programów polityki regionalnejUnii Europejskiej na określenie obszaru objętego programem wsparcia Interreg III-B.
Jest to także zbiorcza nazwa wulkanicznych wysp (łączna pow. 14 676 km²; 3 148 tys. mieszkańców), położonych na północno-wschodnim Atlantyku przy wybrzeżach Europy i Afryki.
W skład Makaronezji wchodzą:
- • Wyspy Kanaryjskie (pow. 7493 km²; 2 117,5 tys. osób) - należące do Hiszpanii
- • Wyspy Zielonego Przylądka (pow. 4033 km²; 516,7 tys. osób) - niepodległe, była kolonia portugalska
- • Azory (pow. 2346 km²; 245,4 tys. osób) - należące do Portugalii
- • Madera z przylegającymi wyspami Porto Santo i Ilhas Desertas (pow. 801 km²; 267,9 tys. osób) - należące do Portugalii
- • Wyspy Selvagens (pow. 2,73 km²; niezamieszkane), leżące pomiędzy Wyspami Kanaryjskimi i Maderą - należące formalnie do Portugalii, do których pretensje zgłaszają też Hiszpania i Maroko.
Jednakże tylko wyspy Kanaryjskie najprawdopodobniej, były znane w starożytności i to wokół tych znanych Starożytnym wyspom w dalszej części artykułu się skupię.
| Wyspa | najwyższy szczyt | powierzchnia | mieszkańcy |
|---|---|---|---|
| Teneryfa | Teide na Teneryfie (3718 m n.p.m.) | 2034,38 km² | 906 854 osób |
| Fuerteventura | Pico de la Zarza na Fuerteventurze (812 m) | 1659 km² | 103 492 osób |
| Gran Canaria | Pico de Las Nieves na Gran Canarii (1949 m) | 1560,1 km² | 845 676 osób |
| Lanzarote | Peñas del Chache na Lanzarote (670 m) | 845,94 km² | 141 437 osób |
| La Palma | Roque de los Muchachos na La Palmie (2426 m) | 708,32 km² | 87 324 osób |
| La Gomera | Garajonay na La Gomerze (1487 m) | 369,76 km² | 22 766 osób |
| El Hierro | Pico de Malpaso na El Hierro (1501 m) | 268,71 km² | 10 960 osób |
| Graciosa | Las Agujas na La Graciosie (266 m) | 29,05 km² | 660 osób |
| Alegranza | Caldera de Alegranza (289 m) | 10,3 km² | 0 |
| Lobos | La Caldera na Lobos (127 m) | 4,58 km² | 4 osoby |
| Montaña Clara | La Mariana na Montaña Clara (256 m) | 2,7 km² | 0 |
| Roque del Este | na Roque del Este (84 m) | 6,4516 ha | 0 |
| Roque del Oeste | na Roque del Oeste (41 m) | 1,5765 ha | 0 |
| Obecna nazwa | Rzymska nazwa | Aborygeni |
|---|---|---|
| Teneryfa | Ninguaria lub Nivaria | Guanches, Guanchis, Guanchetos |
| Fuerteventura | Planasia | Majo, Maxos, Mahorero (Majorero), Maho |
| Gran Canaria | Canaria | Guanartemato de Gáldar, Guanartemato de Telde, Canarii |
| Lanzarote | Pluvialia lub Invale | Majo, Maxos, Mahorero (Majorero), Maho |
| La Palma | Ombrion | Acerina, Autinmara, Benahoarita, Benahoare |
| La Gomera | Capraria | Gomerita |
| El Hierro | Lunonia lub Junonia | Bimbache Słowo "Bimbache" oznacza "Synowie Synów Teneryfy" |
Dalsza część artykułu w I części zostanie poświęcona omówieniem Wysp Szczęśliwych (Kanaryjskich) oraz ich pierwotnych mieszkańców od starożytności po okres Katalońskich kolonizacji. W II Części skupię się na szczegółowym omówieniu 2 najliczniej zamieszkach wysp Archipelagu Kanaryjskiego - Gran Canari i Teneryfie, będzie to także fotorelacja z mej podróży.
Zapraszam do lektury i zgłaszania uwag. J.R. Cisowski
UWAGA DO PRAWIDŁOWEGO WYŚWIETLANIA STRONY MOŻE OKAZAĆ SIĘ NIEZBĘDNA PRZEGLĄDARKA GOOGLE CHROME Do pobrania od Google pod tym linkiem
Ostatnia Aktualizacja 25 III 2016 22:00 Niebawem ciąg dalszy nastąpi
Teneryfa
Etymologia i Mitologia
Makaronezja - „Kraina Wysp Szczęśliwych” (gr. Μακάρων Νήσοι Makárōn Nḗsoi) - Mitologia Grecka utożsamia to miejsce jako szczęść Hadesu, gdzie przebywać mają cnotliwi zmarli by tam zaznać wiekuistego spokoju. Czy wyspy Kanaryjskie miały by być owymi mitologicznym rajem? Prawdą jest że zapierają tech swym zróżnicowanym pięknem. Spróbujmy przyjrzeć się różnym źródłom/opracowaniom na owy temat.
..czytaj więcej na ten temat!
W czasach antycznych umieszczano wyspy na zachód od Libii na Atlantyku za „Słupami Heraklesa” (do III w.p.n.e. przez Fenicjan nazywane Słupami Melkarta) owe słupy to starożytna grecka nazwa, Skały Gibraltarskiej oraz góry znajdującej się po drugiej stronie cieśniny.
Prawdopodobnie Jako pierwszy mitologiczną Krainę Wysp Szczęśliwych umiejscowił na Wyspach Kanaryjskich, Flawiusz Filostrata (żyjący mniej-wiecej pomiędzy 170 a 248 r.n.e.) Sofista Grecki, utożsamiając Wyspy Szczęśliwe z wyspami mauretańskimi, nad którymi panował berberyjski król Numidii i Cezarei - Juba II. Poczynając od XII w. jako takie identyfikowali je zwłaszcza Portugalczycy i Hiszpanie. Warto tu zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt mianowicie Pindar (stgr. Πίνδαρος, Píndaros, ur. m. 522 a 518 p.n.e. w Kynoskefalaj pod Tebami, zm. m. 443 a 438 p.n.e. w Argos) – grecki twórca liryki chóralnej (oda); lokował na owych Wyspach szczęśliwych ogród Hesperydy, szczegółowy tego opis można znaleźć, w jego "Odach Olimpijskich". Fakt faktem iż różnorodność natury na wyspach sprawia iż można by zwać je swoistym cudownym ogrodem - rajem.
powrót do skorowidzu
Batymetria
W dalszym kontekście, nim przejdę do omówienia pierwotnych mieszkańców oraz hipotez na ich przybycie na wyspy, po krótce przedstawię informację na temat powstania wysp, ich geografii, topografii i geologii, a także o ukształtowaniu dna okalającego je, oceanu - batymetrii (które jest istotne w myśl starożytny, pozbawionych nawigacji wypraw morskich, nie wykluczone że podczas częściowego zlodowacenia gdy poziom wody był niższy, dzięki powstałym mielizną istniała prostsza droga migracji na wyspy. Ludność tam wskutek podnoszącego poziomu wód mogła pozostać - i jak wiadomo aż do średniowiecza zatrzymała się na poziomie neolitu.
..czytaj więcej na ten temat!
Na ilustracji poniżej dla każdej z wysp zostało podane w nawiasie ile milionów lat temu - w przybliżeniu - dana wyspa powstała, a także można zauważyć poziomice określające obecną płaszczyznę okalającego wyspy i Afrykę dna oceanicznego.
po odjęciu mielizn mniej więcej wygląda tak jak poniżej, okolica wysp kanaryjskich
(potrzebne uzupełnienie na temat poziomu wód podczas epok zlodowacenia - zbieram materiały)
powrót do skorowidzu
Historia Kolonizacji
Kres kolonizacji wysp Kanaryjskich przypadł na schyłek XV wieku. Alonso Fernández de Lugo dociera do Teneryfy. 31 maja 1494 w La Matanza ponosi klęskę w bitwie przeciwko Guanczom. 25 grudnia 1495 Guanczowie zostają ostatecznie pokonani przez Hiszpanów w La Victoria. Teneryfa jest ostatnią podbitą wyspą. Na skutek siłowej kolonizacji i wyniszczających wojen kultura Guanczów zostaje niemalże doszczętnie zniszczona..(więcej w ich temacie w kolejnej sekcji)
Kolonizację wysp Kanaryjskich (Szczęśliwych) można podzielić na dwa główne etapy: Okres Antyczny do upadku zachodniego cesarstwa - Starożytność; oraz późne średniowiecze. Wedle znanych kronik pierwszy z tych okresów cechował się koegzystencją (powstawały szlaki handlowe); drugi zaś był krwawy i skutkował wyniszczeniem zarówno mieszkańców jak i ich kultury, języka i systemu wierzeń, przez katolicką Hiszpanie i kościół.
..czytaj więcej na ich temat!
Średniowiecze
Bezpośrednio proces podbojów poprzedziło powtórne odkrycie wysp, przez Genueńczyków (republika Genui dawne niepodległe państwo leżące w Ligurii, na wybrzeżu północno-zachodnich Włoch. Istniała od XI wieku do 1797 roku.), dokonał tego kapitan Lanzarotus Marcelus (ur. w 1270 w Varazze, zm. po 1336 w Genui) pomiędzy 1318-1325, na skutek wyprawy, opublikował on pierwszą po Pliniuszu Starszym - historyku i pisarzu rzymskim ( ur. 23 r.n.e. w Comum Novum, zm. 79 n.e. w Stabiach), mapę zawierającą 3 spośród 8 wysp archipelagu Kanaryjskiego. Po ukazaniu się nowej mapy Europy, król Portugalii Afonso IV (8 II 1291 - 28 V 1373) sfinansował ekspedycję trzech statków w kierunku wysp, wyruszyli w 1341 z Lizbony dowodzoną przez kapitana Florentine Angiolino del Tegghia de Corbizzi oraz Genueńczyka kapitana Nicoloso da Recco, z wykorzystaniem mieszanej załogi Włosko (Geuńsko) - Portugalsko - Katalońską (Hiszpańską). Wyprawa trwała 5 miesięcy, odwzorowano 13 wysp (7 głównych i 6 mniejszych) i odkryto ludność Tubylczą Guanczów, na koniec wyprawy porwano 4 z pośród nich do Lizbony by lepiej poznać ich kulturę, zwyczaje, język i taktykę. Po tej wyprawie powstała wrzawa aby tę ludność podporządkować, nawet kościół zareagował, Papież Klemens VI w 1351 roku zatwierdził wyprawę mającą na celu sprowadzenie Franciszkańskich Misjonarzy na wyspę.
W okresie pomiędzy wyszczególnionymi przeze mnie wydarzeniami, był szereg mniejszych wypraw, aczkolwiek zasadnicze że tak to ujmę apogeum wysp przypadło na XIV i XV wiek. Później w latach 1402-1406 wyspy Lanzarote, Fuerteventura i Hierro zostały podbite przez francuskiego żeglarz w imieniu króla Kastylii (kraina historyczna w środkowej Hiszpanii) Jean de Béthencourt (ur. 1362 w Grainville-la Teinturière, zm. 1425 tamże). Niedługo po tej wyprawie rozpoczęła się masowa chrystianizacja podbitych terenów, w 1441 roku za sprawą Hiszpańskiego misjonarza-Franciszkanina Diego de Alcala, doszczętnie zostały zniszczone lokalne zwyczaje, obrządki wierzenia nielicznych pozostałych dawnych mieszkańców wyspy Fuerteventura
Ostatnim etapem poprzedzający kres wyspiarzy, był szereg wojen wymierzonych przeciwko tubylczej ludności Gran Canarii, La Palmy i Teneryfy. W latach 1478-1483 zostają podbici i pokonani Guanczowie z Gran Canarii. W 1492 hiszpański konkwistador Alonso Fernández de Lugo (ur. Sanlúcar de Barrameda, zm. 1525 na San Cristóbal de La Laguna, Wyspach Kanaryjskich) rozpoczyna podbój wyspy La Palma. Parę lat później 25 grudnia 1495 Guanczowie zostają ostatecznie pokonani przez Hiszpanów w La Victoria. Teneryfa jest ostatnią podbitą wyspą.
Czasy Antyczne
W czasach Antycznych Wyspy Kanaryjskie posiadały inny system nazw nadany przez Rzymian: Ninguaria lub Nivaria (Tenerife), Canaria (Gran Canaria), Pluvialia lub Invale (Lanzarote), Ombrion (La Palma), Planasia (Fuerteventura), Iunonia lub junonia (El Hierro) i Capraria (LA Gomera). Wyspy Kanaryjskie były znane od starożytności, nawiązywali kontakt i odwiedzali je Numidyjczycy, Fenicjanie, Grecy i Kartagińczycy; Pliniusz Starszy podawał iż Archipelag został uznany przez Kartagińczyków pod dowództwem Hanon-a w V w.p.n.e., za niezamieszkany aczkolwiek posiadający rujny wspaniałych budowli. Ta informacja jest sugestią iż być może przed Guanczami, wyspy zamieszkiwały inne narody.
Zainteresowanie Kanarami było nie bezpodstawne otóż w jasne przejrzyste dni, szczyt wulkanu Teide ( na teneryfie) był dostrzegany przez Mauretanów z wybrzeży Afryki. Wiadomo także że Fenicjanie z wysp wchodzących w skład Makaronezji pozyskiwali cenny czerwony barwnik Orceine pochodzący z kilku gatunków rzadkich porostów/mchów, występujących on w różnych częściach świata aczkolwiek największe ich skupisko istnieje w rejonie wysp Zielonego Przylądka. Mauretański Król Juba II otworzył fabrykę tegoż barwnika w Mogador (dzisiejsza Essaouira w Maroko) na początku I w. n.e., Za sprawą Pliniusza Starszego istnieje także hipoteza obecności rzymskich osad na wyspach, jednakże nie pozostały po nich żadne ślady by móc rozstrzygnąć o autentyczności tej tezy, jednakże w 1964 roku w wodach u wybrzeży Lanzarote zostały odkryte rzymskie Amafory (wysoki smukłe naczynie gliniane - waza o wydłużonym brzuścu z umieszczonymi symetrycznie po bokach uchwytami, bardzo popularna w starożytności do przechowywania i transportu: wina, oliwy i miodu; jedna amfora miesiła mniej wiecej 26 litrów). W 1990 roku zespół archeologów pod przewodnictwem Pablo Atoche Peña z Uniwersytetu w Las Palmas de Gran Canaria i Juan Ángel Paz Peralta z Uniwersytetu w Saragossie, w osadach El Bebedero na Lanzarote, dokonał odkrycia około 100 fragmentów rzymskiej ceramiki, 9 kawałków metalu i kawałka szkła w osadach datowanych na okres miedzy I a IV wiekiem naszej ery. Co jest dowodem iż Rzymianie prowadzili handel z wyspiarzami, pytanie czy były to rzymskie osady czy ludność aborygeńska wysp, pozostanie nierozwiązane póki co.
Niestety wraz z upadkiem Zachodniego Cesarstwa urywają się jakiekolwiek ślady na temat kontaktów z wyspami aż do X wieku gdy muzułmański Kartograf Ibn Farrukh z Kalifatu Umajjadów a dokładniej Granady, rzekomo przybył do Gran Canarii w lutym 999 roku , odwiedzając króla imieniem Guanarigato.
powrót do skorowidzu
Kanaryjscy Aborygeni
Przyjęło się, mianem Guanczów określać wszystkich (tak zwanych pierwszych znanych) mieszkańców wysp Kanaryjskich, jednakże warto pamiętać iż pierwotnie termin Guanczowie odnosił się jedynie do mieszkańców Teneryfy. Fuerteventure i Lanzarote zamieszkiwali Maxos, Gran Canarie - Canarii, El Hierro - Bimbacze, La Palmę - Auaritas, a La Gomera zamieszkiwana była przez Gomeros. To same kroniki podają iż pomimo pomimo poczucia własnej odrębności ich kultura była zbliżona do siebie.
..czytaj więcej na ich temat!
Istnieją rozmaite teorie dotyczące początków mieszkańców wysp Kanaryjskich, np. niektórzy uczeni głównie z Uniwersytetu La Laguna na Teneryfie , bronią tezy iż Kanaryjska populacja miała by być pochodzenia Fenickiego; Prof. D. Juan Alvarez Delgado z drugiej strony twierdzi iż wyspy miały by być nie zamieszkane aż do setnego roku przed naszą erą, kiedy to Greccy i Rzymscy żeglarze zaczęli zwiedzać okolicę. istnieje także teza głosząca iż w drugiej połowie I w.p.n.e. Król Juba II umieszczał więźniów na wyspach którzy ostatecznie stali się przed hiszpańskimi Kanaryjczykami.
Odkrycia Archeologiczne i Etnograficzne sugerują że oryginalni osadnicy przybyli nań drogą morską przywożąc z sobą: kozy, owce, świnie, psy i zboża takie jak pszenicę, jęczmień i soczewicę. a także zestaw ściśle określonych praktyk społeczno-kulturowych. Początek ich docierania określany jest na tysięczny rok p.n.e. lub wcześniej, miały by to być Berberskie plemiona z Gór Atlasu. nie ma jednak dowodu że plemiona Berberskie Gór Atlasu, lub Kanaryjska ludność miała umiejętność nawigacyjną, jedno jest pewne iż wulkan Teide jest widoczny przy dobrej pogodzie zarówno z Afrykańskiego kontynentu jak i z pozostałych okalających go wysp, jednakże bez możliwości sterowania uwczesnymi tratwami/barkami spotkali by się z silnym prądem znaczącym wszelakich podróżników w oceaniczna dal, poza archipelag.
Znana jest jeszcze jedna teza oparta na wczesnych hiszpańskich zapiskach, niejako miały istnieć co najmniej trzy (współcześnie wymarłe) grupy zamieszkujące wyspy. Według tychże kronik mieszkańcy jednej z wysp byli wysocy, jasnowłosi, z jasnymi oczami wręcz niebieskoocy, druga grupa jest opisana jako lud śrdniego wrzostu, o śniadej cerze, natomist przedstawiciele trzeciej grupy mieli być drobnej postury i niskiego wzrostu. Według tych informacji jasnowłosi Guanczowie, zamieszkiwali Teneryfę. XI wydanie Encyklopedi Britanica podaje że Guanczowie byli ludem o szarych lub niebieskich oczach z włosami w różnych odcieniach blond, przypominającymi typ antropologiczny ludzi z Cro-Magnon. Te informacje sprawiły że rozpoczęto w miarę możliwości, badania nad pochodzeniem Guanczów. Niektórzy naukowcy sugerowali iż Guanczowie mogą być potomkami jakiegoś odgałęzienia Celtów lub innej grupy europejskiego pochodzenia. Faktem jest że Celtowie i plemiona germańskie odbywały odległe podróże jeszcze przed erą rzymską i kolonizowali niektóre regiony półwyspu iberyjskiego, tak więc i dalsze podróże mogli odbywać. jest z tym także związana hipoteza że stosunkowo późna V i VI w.n.e. inwazja Wandalów (Gotów) na północne wybrzeże Afryki mogła sięgnąć po wyspy Kanaryjskie - jednakże kultura Wandalów osiągała w ów czas dużo wyższy poziom niż neolityczna kultura Guanczów która pozostawała niezmieniona przez tysiąclecia.
Obecnie najczęściej kulturę Guanczów, porównuje się do kultury starożytnych Berberów, których język wykazuje duże podobieństwo do języka Guanczów. Drugim dowodem jest ich wygląd – do dzisiaj ci Berberowie, którzy nie krzyżują się z arabskimi lub czarnymi afrykańskimi plemionami zachowali cechy wskazujące na ich bardzo starożytne pochodzenie – niebieskie lub zielone oczy lub jaśniejsze włosy (człowiek z Cro-Magnon). Guanczowie mogą być zatem potomkami berberyjskich emigrantów z roku ok. 6000 p.n.e.
Badania przed kolonialnych społeczności kanaryjskich przedstawiają oba sposoby życia rolniczych i pasterski na wyspach (por Diego Cuscoy 1963: 44; González Anton & Tejera Gaspar 1990: 78).
Powstał projekt w którym każdy chętny może wziąć udział odzwierciedlający DNA współcześnie żyjących ludzi wywodzących się z wysp Kanaryjskich w bliższym lub dalszym okresie historycznym. Większa cześć to potomkowie kolonizatorów Europejskich c.d.n
(ciąg dalszy tej sekcji niebawem nastąpi)
powrót do skorowidzu
ŹRÓDŁA
- https://www.wikiwand.com/pl/Makaronezja
- https://www.wikiwand.com/en/Fortunate_Isles
- https://www.wikiwand.com/en/Haplogroup_E-M215_(Y-DNA)
- https://www.wikiwand.com/en/Guanches
- https://www.wikiwand.com/en/Berbers
- https://www.wikiwand.com/en/Canary_Islands
- https://www.wikiwand.com/en/Thor_Heyerdahl
- https://lukaszkulak92.wordpress.com/2015/09/25/tajemniczy-lud-guanczow/
- https://www.bibliotecapleyades.net/esp_guanches_1.htm
- https://www.kierunekteneryfa.com/jezyk-guanczow/
- https://www.historycy.org/index.php?showtopic=19237&st=90
- https://www.biomedcentral.com/content/pdf/1471-2148-9-181.pdf
- https://filozofia.3bird.net/download/archeologia/archeologia-haplogrupy.pdf
- https://www.islandsinocean.com/view/The_Geology_of_Canary_Islands
- https://www.i-cool.org/?p=11941
- https://madeiraislands.net/geology/the-origin-of-madeira-island/
- https://www.nature.com/articles/srep07945
- https://www.researchgate.net/figure/280876222_fig3_Figure-1-Bathymetric-map-of-the-Macaronesian-archipelagos-The-Canary-Islands-blue
- https://www.wikiwand.com/en/Conquest_of_the_Canary_Islands
- https://www.wikiwand.com/en/Canary_Islands_in_pre-colonial_times
- Galindo, Juan de Abreu. "VII". Historia Odkrycia i podboju Wysp Kanaryjskich . Adamant Media Corporation. S. 173. ISBN 1-4021-7269-9 .
- https://www.familytreedna.com/groups/guanches-canary-islands-dna/about/background
- https://www.researchgate.net/figure/263689806_fig9_Figure-1-Map-of-GEBCO-bathymetry-for-the-Moroccan-Turbidite-System-offshore-Northwest
powrót do skorowidzu